Dört ay önce Afganistan, Vietnam’dan sonra ABD’nin kovulduğu ikinci ülke olarak haberlerde yer aldı.
Şimdi ülke, karşılaştığı yıkıcı kriz nedeniyle yine manşetlere çıkıyor. Afgan kapitalizmi gerçek bir serbest düşüşte. Bu sadece 40 yıllık savaş ve yıkımdan dolayı değil. Aynı zamanda iklim krizinden de kaynaklanıyor. Bu yılki kuraklık, son dört yılda ikincisi, tarımsal üretimin %40’ini yoketti! (BM Dünya Gıda Programı WFP verileri)
Bir BM raporu, toplam ekonomik üretimin 2022 yılı sonuna kadar %20 – %30 oranında azalacağını tahmin ediyor ve bu düşüşü ekonomik standartlara göre “şok edici derecede hızlı” olarak görüyor – beş yıl içinde benzer bir daralmanın yaşandığı Suriye’ye kıyasla bile!
Asya’nın en fakir ülkesi bir başka keskin düşüşe doğru da ilerliyor: kişi başına düşen yıllık gelir, 350’teki 500’ten 2020 dolara düşecek ve bu da günde bir dolardan az olacak!
Tahminlere göre, eğer bu durum devam ederse, açlıktan dolayı çok sayıda Afganın ölüme sürükleneceğine şüphe yok; Bu sayı, 20 yıllık savaş ve Amerikan işgali sırasında ölen 167.000 Afgan’dan çok daha büyük olacak!
“Dayanışma”… Afgan halkına yaptırımlar
Ağustos ayına kadar Afgan ekonomisi, Amerikan emperyalizminin ve müttefiklerinin – IMF ve Dünya Bankası’nın – uluslararası mali yardımına bağımlıydı ve böylece iddia edilen insani müdahale efsanesini destekliyordu. Afganistan’ın yıllık devlet bütçelerinin harcamalarının %75-80’i bu fonlardan kaynaklanmıştır.
Taliban’ın geri dönmesinden sonra, Batı’nın rezil kurt sürüsü (ABD liderliğindeki) Afgan halkıyla “dayanışma” bahanesiyle ve yeni rejimi zayıflatmak amacıyla ekonomik yaptırımlar uyguladı.
Bununla birlikte, her halükarda, ekonomik yaptırımların rejimler üzerinde çok az etkisi vardır veya hiç etkisi yoktur, yalnızca toplumlar cezalandırılır.
Bu yaptırımların bir yönü, 10 milyar dolar tutarındaki ve uluslararası bankalarda tutulan Afgan döviz rezervlerinin dondurulmasıdır. Pratikte, temel ihtiyaç maddelerinin (gıda, ilaç vb.) ithal edilmesi için en ufak bir ihtimal bile, bunları ödeyecek döviz olmadığı için fiilen ortadan kaldırılmıştır.
Kabus tahminleri
Yukarıdaki rakamlar günlük yaşamı aşağıdaki şekillerde etkiliyor:
- Yüz binlerce memur aylarca maaşlarını ödemeden kalıyor. Aynı şey emekliler için de geçerli.
- Hastanelerde antibiyotik, analjezik ve diğer ilaç sıkıntısı var, bu nedenle doktorlar hepsine en azından bir miktar ilaç sağlamak için hastalara daha küçük dozlar sağlıyor! Ambulanslarda yakıt yok ve her gün elektrik kesintileri yaşanıyor. Ülkedeki 37 covid hastanesinden 9’u zaten kapalı ve aşı yokluğu nedeniyle aşılama oranı nüfusun sadece %5’inde kalıyor!
- İnsanlar yiyecek alacak para bulmak için Kabil ve diğer büyük şehirlerin sokaklarında evlerinin dışında televizyon, çamaşır makinesi, mobilya vb. satıyorlar. Bazıları, yeterli yiyecek olmadığı için reşit olmayan kızlarını evlendiriyor. Diğerleri geri kalanını beslemek için bir çocuk satıyor!
Resmi verilere göre, 20 milyon Afgan şu anda yetersiz besleniyor (yani her gün yeterli miktarda yiyecek alamıyorlar). Yukarıdaki gerçeklere ve rakamlara dayanarak, BM kabus gibi bir tahminde bulunuyor: derhal harekete geçilmezse, bu sayı baharın başında 22,8 milyona çıkacak (ülkenin nüfusu 38,9 milyon)!
beş yaşın altındaki 3,2 milyon çocuk halihazırda akut malnütrisyondan mustarip ve çoğu hastaneye kaldırılmış. Ancak bu bile boşuna, çünkü 1 milyon kişi gerekli özel tedavi olmadan ölecek ve bunda da yokluk var!
Afyon üretiminde artış
Bunun sonucunda Afganistan’da afyon üretimi artmaktadır. Afyon yetiştiriciliğine yönelmek birçok çiftçinin değil, köylerine dönerek sığınan şehirlerden gelen işsizlerin de tek gelir kaynağıdır.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Bürosu’na (UNODC) göre, Afgan afyonunun 2021’teki cirosu 1,8 ile 2,7 milyar dolar arasındaydı. Bu rakam Afgan ekonomisinin %10’unu temsil ediyor. Ülke, dünyadaki eroinin %90’ını üretirken, aynı zamanda dünyanın en büyük haş haş üreticisidir!
Benzer şekilde, ülke içindeki afyon kullanıcılarının sayısı da artıyor – bu tamamen çaresizliğin bir işareti. Rakamlar şaşırtıcı: 2 ila 2,5 milyon Afgan uyuşturucu kullanıyor!
Mülteci akımları ve istikrarsızlık
Afganistan’da kıtlık ve olası bir ekonomik çöküş, ortaya çıkan mülteci akımı nedeniyle bölge genelinde zincirleme bir etkiye neden olacaktır.
Kitlesel mülteci akımlarından etkilenen ilk ülkeler Pakistan ve İran olacaktır. Bu ülkeler halihazırda sırasıyla 1,4 milyon ve 800,000 Afgan mülteciye ev sahipliği yapıyor. Hemen ardından şu anda 116.000 Afgan’a ev sahipliği yapan ve AB’ye açılan ana kapı olan Türkiye geliyor.
Bu yüzden komşu ülkeler iki cephede baskı yapıyor. Bir yandan uluslararası yardımların hızla çözülmesi için baskı yapıyorlar ve Taliban ile bir anlayışa ulaşmak için adımlar planlıyorlar. Öte yandan, AB’nin 2017’de Türkiye ile yaptığı anlaşmaya benzer şekilde AB ile bir anlaşma sağlamak istiyorlar. Bu şekilde, bu istenmeyen işi yapacaklardı, ancak bunun için önemli miktarda para ödenecekti. Ancak, bu soru sadece finansla ilgili değil. Afganistan’ın ekonomik olarak boğulması, siyasi istikrarsızlığın tsunamisine neden olacak ve bu muhtemelen şu anda Taliban’a karşı görünen tek muhalefet olan Afganistan’daki İslam Devleti (IŞİD) kolunun güçlenmesine neden olacak. Komşu ülkelerdeki benzer düşünen muadilleri de doğal olarak böyle bir gelişmeyle güçlenecektir.
Bölgedeki ve uluslararası alandaki en ileri görüşlü kapitalistler, Taliban ile bir tür anlaşmaya varmanın, en azından kendileri için son derece olumsuz üç beklentiden kaçınmak açısından faydalı olabileceğini anlıyorlar:
- Milyonlarca mültecinin kitlesel göçünün 2015 Suriye senaryosunun tekrarı.
- IŞİD’in güçlenmesi ve yeni bir şiddetli çatışma raundu.
- Daha geniş alanın istikrarsızlaşması.
Yeraltı kaynakları
Taliban rejiminin ise istikrara kavuşması için bir miktar dış destek bulması gerekiyor. Ülke içinde, ABD’nin bazı eski ortakları ve müttefikleri arasında destek bulmakta fazla zorluk çekmedi.
Ama bu yeterli değil. ABD’ye karşı savaşı kazanmak için gereken “gerekli fedakarlıkların” propagandasını artık kullanamıyorlar.
Ekonomiyi yeniden başlatmanın yollarını bulmaları gerekiyor ve her şey bunu ülkenin işçileri, köylüleri ve halk katmanları için mümkün olan en kötü şartlarda yapacaklarını gösteriyor.
ABD’nin Afganistan’dan çekilmesinden sonra boşluğu doldurmak için acele eden ilk kişi Çin’di, elbette merhametle değil, yeni bir avcı olmakla motive oldu.
Afganistan’ın toprak altı, yeni teknoloji üretimi için gerekli olan hammadde ve nadir toprak mineralleri bakımından zengin olarak hesaplanıyor. Bunlar savaş yüzünden şu ana kadar çıkarılamıyordu. Batılı uzmanlar, değerlerinin 3 trilyon dolara yakın olduğunu tahmin ediyor! Afganistan’ın özellikle lityum rezervleri Bolivya’nınkine denk, şu ana kadar dünyanın bilinen en büyük rezervleri. Öte yandan Kabil’in güneydoğusunda, Mes Ainak’ta, dünyanın en büyük bakır yatağı yatıyor. Bunlar elektrikli araçlar, “akıllı” cep telefonları, bilgisayarlar vb. için pil üretiminde gerekli hammaddelerdir.
Her şey sıfırdan
Afganistan’ın modern tarihinden bugüne kadar bir şey kanıtlanmışsa, ne emperyalist müdahaleler, ne yerel kapitalistler, ne de İslami köktenciliğin farklı versiyonları sıradan Afganların yaşamını ve refahını garanti edemez.
Taliban rejimine karşı yapılan protestoların sayısı az ama kahramanlıkta büyük. Bu nedenle, gelecekteki olası gelişmelerin göstergesidir. Birkaç yüz kadın, bastırılma korkusuna rağmen hakları için protestolar için sokağa çıktı. İngiliz sömürgecilerinden bağımsızlığın yıldönümünde düzenlenen protestolarda yüzlerce genç birkaç şehirde sokaklara döküldü.
8,5 milyonluk Afgan işçi sınıfı henüz tama olarak harekete geçmedi, açlıktan ölmemek için mücadeleye devam ediyor. Onurlu bir yaşam elde edeceklerse, bağımsız olarak savaşmaktan başka bir yol yoktur.
Afganistan’ın barbarlıktan çekilebilmesi için en genç işçilerin bağımsız bir güç olarak ön plana çıkması ve sınıfsal, enternasyonalist, sosyalist ve devrimci programlarını sıfırdan yürütmesi gerekecektir. Bütün bir toplumu sıfırdan inşa etmek için sıfırdan sendikalar kurulmsı, ihtiyaçlarına uygun bir sol güç oluşturulması gerekli.
