نوشته: نیهت حالپلی
۱ ماه مه ۲۰۲۲
نقل از:سایت دیدگاه بین‌الملللی
برگردان: رضا سپهر
به نظر می رسد که بحران اقتصاد جهانی که بسیار پیش‌تر از سال ۲۰۲۰ آغاز شده ، و با شیوع بیماری کووید-۱۹ اوج تازه‌ایی گرفته بود ، اکنون با افزایش چشم‌گیر قیمت کالاها که نتیجه مستقیم جنگ روسیه و اوکراین می‌باشد، وارد مرحله جدیدی شده است؛ و ما در این ارتباط ، شاهد اولین نشانه‌های موج اعتراضات میلیونی توده‌‌هایی هستیم که به شکلی عینی با گرسنگی، فقر و بیکاری روبه‌رو شدده‌اند.
سازمان تجارت جهانی (WTO) در گزارش آوریل خود، پیش‌بینی قبلی مبنی بر رشد تجارت جهانی در سال ۲۰۲۲ را از ۴٫۷ درصد به ۳ درصد کاهش داد که مستقیما در ارتباط با عواقب جنگ روسیه و اوکراین و بازگشت محدودیت‌های کووید-۱۹ در چین است. علاوه بر آن، این سازمان پیش‌بینی قبلی خود از رشد اقتصاد جهانی را نیز از ۴٫۲ درصد به ۲٫۸ کاهش داد. هم‌زمان با این پیش‌بینی‌ها، وزارت بازرگانی ایالات متحده نیز گزارش داده است که اقتصاد این کشور برای اولین بارپس از سال ۲۰۲۰، در سه ماهه اول سال جاری ۱٫۴ درصد کاهش سالیانه داشته است.
موسسه ملی تحقیقات اقتصادی و اجتماعی مستقر در بریتانیا (NIESR) اخیرا اعلام نمود که:
“جنگ اوکراین موجب خواهد شد که سطح تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) در سال ۲۰۲۲، ۰٫۵ درصد و تا سال ۲۰۲۳، نزدیک به ۱ درصد کاهش یابد (که حدود ۱ تریلیون دلار از تولید ناخالص داخلی جهانی است). تورم جهانی در سال ۲۰۲۲ تا ۳ درصد و در سال ۲۰۲۳ حدود ۲ درصد افزایش می‌یابد که این خود همچنین موجب افزایش هزینه‌های زندگی و درنهایت اعمال فشار بیش‌تر بر معیشت و مصرف خانوارها خواهد شد.”
فلزات خام حیاتی درصنعت
از زمان شروع جنگ اوکراین، افزایش نفس‌گیری در قیمت کالاها آغاز شده است.
قیمت مس در۷ مارس امسال با ۱۰ درصد افزایش نسبت به قیمت آن در ۲۳ فوریه همین سال، رکورد جدیدی را شکست و ازمرز ۱۰ هزار دلار در تن فراتر رفت. قیمت آلومینیوم در هر تن در همین بازه زمانی با ۲۰ درصد افزایش از ۳۳۸۸ دلار به ۴۰۷۳ دلار رسید.
افزایش قیمت پالادیوم از ۲۴۸۴ دلار به ۳۱۲۰ دلار در هر اونس، حاکی از افزایشی ۲۵٫۶ درصدی در قیمت این فلز است. قیمت نیکل که در ساخت خودروهای برقی و استفاده درصنعت فولاد از اهمیت بالایی برخوردار است، با افزایش ۸۸ درصدی از ۲۴۹۰۰ دلار به ۴۶۸۰۰ دلار در هر تن، به بالاترین سطح خود از ژوئن ۲۰۰۷ تا کنون رسیده است.
اینک روسیه رودرروی تحریم بسیار شدیدی قرار گرفته، و این تحریم‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که سهم عرضه فلزات کانی روسیه در بازار بین‌المللی تا قبل از آن، برابر با ۳۵ درصد پالادیوم، و ۱۰ درصد پلاتین و ۶ درصد آلومینیوم در عرصه جهانی بوده است. علاوه بر آن، این کشورسهمی ۴ درصدی در معادن مس و مس تصفیه‌شده جهان دارد و ۵ درصد از عرضه نیکل را نیز تامین می‌کند. درآمد این کشور ازصدور فلزات خام و محصولات فلزی ۱۰٫۴ درصد از کل صادرات آن را تشکیل می‌دهد.
حدود ۹۰ درصد گاز نئون در اوکراین تولید می‌شود و نزدیک به ۴۰ درصد پالادیوم جهان را می‌توان در روسیه یافت. گاز نئون برای ایجاد نورهای لیزری که هنگام تولید ماکروچیپس‌ها بر روی لایه سیلیکون تابانده می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که پالادیوم در مراحل نهایی فرآیند تولید وارد عمل می‌شود.
مواد خام انرژی‌زا
فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی (UEA) در کنفرانسی اظهار داشت که بحران کنونی انرژی بسیار متفاوت و شدیدتر از بحران دهه ۱۹۷۰ خواهد بود؛ بنا به گفته وی احتمالاً کلید آغازین این بحران جهانی در تاریخ ۲۴ فوریه زده شده است.
«…زیرا نه تنها بازار نفت، بلکه بازارهای گاز طبیعی، زغال سنگ و حتی اورانیوم نیز تحت تأثیر جدی این جنگ قرار خواهند گرفت. ابعاد ژئوپلیتیک آن نیز بسیار بزرگ‌تر از بحران دهه ۱۹۷۰ است.”
قیمت گاز طبیعی که در ۲۳ فوریه در سطح ۸۸٫۳ یورو در هر مگاوات ساعت بود، در ۷ مارس به ۳۴۵ یورو در هر مگاوات ساعت افزایش یافت. قیمت هر بشکه نفت برنت که اخیرا به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۸ تا کنون رسیده بود، اینک از ۹۶٫۶ دلار به ۱۳۰٫۷ دلار افزایش یافته؛ و قیمت زغال سنگ API2 Rotterdam Futures در هر تن به ۴۸۵ دلار رسیده که در مقایسه با قیمت سابق آن نشان‌دهنده ۲۸۵ دلار افزایش است.
کود شیمیایی
کود شیمیایی یکی از مهم‌ترین نهاده‌ها در صنعت کشاورزی‌ست. حتی بدون اتفاقات اخیر هم، در نتیجه افزایش تقاضا و افزایش هزینه‌های تولید در سال گذشته، قیمت کود شیمیایی به شکل سرسام‌آوری افزایش یافته بود. این امر همچنین باعث افزایش قیمت جهانی محصولات کشاورزی نیز شده است.
روسیه که به تنهایی تولیدکننده حدود ۱۵ درصد از کودهای نیتروژن و ۱۷ درصد از کودهای پتاسیم (کربنات پتاسیم) عرضه‌شده در بازار جهانی می‌باشد اینک صادرات خود را متوقف کرده است. علاوه بر این، با توجه به آن که کشور روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی، یکی از مهم‌ترین مواد اولیه مورد نیاز صنعت کود شیمیایی است، شکی نیست که جنگ فعلی تاثیرات باز هم روزافزون‌تری بر قیمت‌ها خواهد گذاشت. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) پیش‌بینی می‌کند که قیمت پایه بین‌المللی این محصول تا سال ۲۰۲۳، به مقدار ۱۳ درصد افزایش خواهد یافت. بسیاری از کشورها، به ویژه در اروپا و آسیای مرکزی، بیش از نیمی از کودهای شیمیایی مورد نیاز خود را از روسیه تامین می‌کنند.
افزایش مداوم قیمت‌های مواد غذایی
شاخص جهانی قیمت مواد غذایی در ماه مارس که توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) منتشر شده است، روند شاخص قیمت‌ها کلیه تغییرات از سال ۱۹۹۰ به بعد را نشان می‌دهد. این شاخص از ۱۴۱٫۴ واحد در فوریه به ۱۵۹٫۳ واحد در ماه مارس افزایش یافته است. این آمارها نشان‌گر آن است که شاخص جهانی قیمت مواد غذایی از زمان راه‌اندازی آن در سال ۱۹۹۰، اینک به بالاترین حد خود رسیده است. بنا به گزارش فائو، افزایش اخیر عمدتا شامل قیمت روغن‌های گیاهی، غلات و زیرشاخص‌های گوشت است، اما در عین حال شاخص قیمت‌های قند و لبنیات نیز به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
شاخص قیمت غلات فائو در ماه مارس به طور متوسط ۱۷۰٫۱ واحد بود که ۲۴٫۹ واحد بالاتر از سطح قیمت ماه فوریه بود که این قیمت بالاترین سطح افزایش از سال ۱۹۹۰ را نشان می‌داد. کاهش قابل پیش‌بینی صادرات منطقه دریای سیاه باعث تشدید کمیابی گندم که حتی در حال حاضر نیز به سختی جواب‌گوی نیازهای بازار جهانی‌ست، شده است؛ و قیمت تمام شده مواد خام کشاورزی در بازار جهانی کنونی، در مجموع ۳۱ درصد بیش‌تر از قیمت سال قبل از ۲۰۲۰ – سال اول شیوع ویروس کرونا – است.
سهم عرضه گندم اوکراین در بازار جهانی ۱۱٫۵ درصد و روسیه ۱۶٫۸ درصد است. وابستگی به غلات وارداتی روسیه و اوکراین، نه تنها بسیاری از کشورهای آفریقایی یا خاورمیانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه شامل کشورهای صنعتی مهم و به اصطلاح در حال توسعه مانند ترکیه، هند و چین نیز می‌شود.
مردمان فقیر و کم‌درآمد کشورهای در حال توسعه در معرض خطر گرسنگی قرار دارند زیرا قیمت گندم و سایر مواد غذایی اساسی به درجه انفجار نزدیک می‌شود.
جالب توجه است که حساسیت وضعیت موجود در بیانیه مشترکی که در ۱۳ آوریل توسط روسای بانک جهانی، صندوق بین المللی پول (IMF)، برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد (WFP) و نمایندگان ارشد سازمان تجارت جهانی منتشر شد، هشدار داده شده است. آنها به دولت‌ها هشدار می‌دهند که دیر یا زود خشم مردم به مرحله انفجار خواهد رسید:
“جهان در اثر بحران‌های چندگانه به لرزه در آمده است. پیامدهای جنگ اوکراین به بحران شیوع مداوم کووید-۱۹ که اکنون وارد سومین سال خود شده است افزوده شده، در حالی که تغییرات آب و هوا و افزایش وضعیت شکننده اجتماعی و جنگ‌ها مردمان سراسر جهان را در معرض آسیب‌های مداوم قرار داده است. افزایش سرسام‌آور قیمت کالاهای اساسی و کمبود عرضه، فشار بر خانوارها را در سراسر جهان افزایش داده و میلیون‌ها نفر را به سوی فقر سوق می‌دهد. این تهدید برای فقیرترین کشورها که محتاج سهم بیش‌تری از مصرف مواد غذایی وارداتی هستند در درجه بالاتری‌ست، اما آسیب‌پذیری کشورهایی با درآمد متوسط نیز که میزبان اکثریت فقیران جهان هستند، به سرعت در حال افزایش است. برآوردهای بانک جهانی هشدار می‌دهد که به ازای هر یک درصد افزایش قیمت مواد غذایی، ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان در معرض فقر شدید قرار می‌گیرند.”
“…. افزایش قیمت مواد غذایی و شوک‌های کاهش در عرضه می‌تواند به تنش‌های اجتماعی در بسیاری از کشورهای آسیب‌دیده دامن زند، به‌ویژه کشورهایی که در حال حاضر در وضعیت شکننده‌ای قرار دارندو یا درگیر جنگ هستند.”
ردپای مقاومت جهانی
یکی از مهم‌ترین پیامدهای بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸، بهار عربی بود که در طی آن توده‌های بی‌شمار مردم، دیکتاتوری‌ها را یکی پس از دیگری سرنگون کردند. این روند در سال ۲۰۱۰ با اعتراضات عمومی مردم و مهم‌ترین آن، اعتراض علیه افزایش سریع قیمت نان در تونس آغاز شد. اگرچه تاریخ هرگز به یک شکل تکرار نمی‌شود، اما ما اکنون دوباره شاهد اعتراضات، به ویژه اعتراض علیه افزایش قیمت مواد غذایی در اقصی نقاط جهان، از سریلانکا گرفته تا پرو، و از سودان تا لبنان، هستیم.
اعتراضات سریلانکا تاکنون منجر به استعفای ۲۶ وزیر شده است و به نظر می‌رسد که حتی این امر نیز برای توقف کامل اعتراضات کافی نباشد. در ۲۹ آوریل، ۱۰۰۰ اتحادیه اعتصابی گسترده و سراسری را فراخوان دادند که به عنوان بزرگ‌ترین اعتصاب کشور در چهار دهه اخیر شناخته شد. اینک ماه‌هاست که معترضان در مقابل کاخ ریاست‌جمهوری اجتماع می‌کنند و رئیس‌جمهور منفور، راجاپاکسا را مجبور به نقل‌مکان به محل دیگری کرده‌اند.
دولت مصر در مواجهه با نارضایتی فزاینده مردم، به دنبال اقدامات پیش‌گیرانه افتاده است. آنان در اقدامی فوری قیمت نان را ثابت اعلام کرده‌اند. در لیما و کالائو در پرو، به دلیل افزایش اعتراضات قوانین منع عبور و مرور اعلام شده است. هزاران کارگر در یونان دوباره به خیابان ها آمدند و خواهان افزایش دست‌مزدها شدند که در برابر تورم لجام‌گسیخته در حال ذوب‌شدن است. تظاهرات در عراق، ترکیه، پاکستان، آلبانی، سودان و دیگر کشورها نیز به راه افتاده است. همه این اعتراضات نشان می‌دهد که جامعه در حال غلیان است؛ جوششی که می‌تواند نویدبخش تحولات اجتماعی بزرگی در آینده نزدیک باشد.
در چنین شرایطی، اتحادیه‌ها، جنبش چپ و دیگرجنبش‌ها موظف هستند که برای مقابله با پیامدهای بحران کنونی در ارتباط با طبقه کارگر، به حول برنامه‌ای مشتمل بر مطالبات اصلی متمرکز شوند، از جمله:
اعمال کنترل قیمت بر محصولات غذایی ضروری.
افزایش خودکار دست‌مزدها به حداقل قابل تطابق با نرخ تورم.
اتخاذ سیاست‌های عملی در حمایت از لایه‌های فقیر جامعه که مخارج آن باید از جیب سرمایه‌داران بزرگی که در نتیجه استثمار همین لایه‌ها فربه شده‌اند، تامین گردد.
الغای بدهی‌های کشورهای فقیر، تا آنان بتوانند درآمدهای حاصله در کشور را در خدمت نیازهای جامعه قرار دهند.
ملی‌کردن صنعت انرژی و تمامی صنایع زنجیره‌‌ای که نقشی حیاتی در تامین عمومی جامعه برعهده دارند، و همچنین دیگر بخش‌های استراتژیک اقتصادی، تحت کنترل و مدیریت دموکراتیک کارگران و توده‌های مردمی.
طبقه حاکم با وانمود کردن به این که گویی این بحران‌ها به گونه‌ای بلایای طبیعی هستند، همواره پیشه‌کردن صبر را به طبقه کارگر موعظه می‌کند. اما در واقع، بحران‌ها و جنگ‌های اقتصادی که به گرسنگی، بدبختی، آوارگی و مرگ میلیون‌ها نفر می‌انجامد، چیزی به جز پدیده‌های ذاتی نظام سرمایه‌داری نیستند. نظامی که در آن تولید نه به منظور پاسخ‌گویی به نیازهای انسانی، بلکه با هدف ایجاد سود بیش‌تر برای سرمایه‌داران صورت می‌پذیرد. بنابراین مبارزه علیه گرسنگی، فقر و بیکاری با مبارزه در راه سرنگونی نظام سرمایه‌داری و برپایی نظام سوسیالیستی عجین شده است.
نظامی مبتنی بر دموکراسی، آزادی، عدالت و برابری، مناسباتی که در آن تولید در جهت نیازهای شهروندان سازمان‌دهی شده و در هماهنگی کامل با طبیعت قرار دارد.
